Rodowód rodziny Umińskich
Rodowód rodziny Umińskich
Rodziny Umińskich należały do herbu Cholewa. Kiedy ów herb się pojawił i nabrał znaczenia prawnego, trudno dziś ustalić z całą pewnością. Dyskusja nad jego wiekiem i momentem pojawienia się, trwa w zasadzie od czasów Długosza. Dyskusja dotyczyła również czy herb ten jest samoistny, czy też wywodził się od Ostoi, Czewoi lub nawet Beliny. Sprawę ostatecznie rozstrzygnął Władysław Semkowicz twierdząc, że jest to herb o własnym rodowodzie, choć podobieństwo zewnętrzne zwłaszcza z Ostoją jest duże.
Herb Cholewa przedstawia w polu czerwonym, między dwiema klamrami srebrnymi barkami ku sobie, miecz prosty srebrny otłoczony (bez pochwy) o złotej rękojeści, skierowany ostrzem w dół. W klejnocie nad hełmem umieszczonych zostało pięć strusich piór, Herb Cholewa wg Semkowicza znany był z zapisek sądowych dopiero z 1408 r. Mówiąc o herbie Cholewa trudno pominąć i jego legendę, którą przytoczył Bartosz Paprocki, wiążący ów herb z Bolesławem Śmiałym. Warto zwrócić uwagę na fakt, który z tą wierszowaną legendą się wiąże. Wynika z niej, że gdzieś tam na granicy z Jadźwingami osiadł ten pierwszy cieśla - Cholewita.
Paprocki w swym drugim dziele przy opisie herbu podaje, że większość spośród przez niego wymienionych Cholewitów zamieszkiwała ziemię dobrzyńską. Na potwierdzenie tego mamy liczne przykłady. W „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego" odnotowany został fakt, że „... Bolesław Książę mazowiecki potwierdził, iż Paweł z Wiszniewa sprzedał 10 łanów nad rzeką Kołomyją pięciu Cholewom z Kołomyi za 30 kop groszy. Od nich też wieś wzięła nazwę..." W słowniku tym znajduje się wzmianka, iż „... Cholewy - Kołomyja była wsią szlachecką leżącą w pow. łomżyńskim w gminie Kossaki, parafii Kałaki. Jest to gniazdo cholewińskich wspomniane już w 1414...".
Herb jest stosunkowo późno odnotowany w dokumentach sądowych, mimo to jednak datę tę można cofnąć, choćby ze względu na istnienie znanego wcześniej przedstawiciela tegoż rodu. Był nim biskup krakowski Mateusz, postać stosunkowo dobrze znana dzięki Długoszowi i pracy ks. Ludwika Łętowskiego oraz z „Historii Kościoła" Józefa Umińskiego . Zasiadać miał Mateusz Cholewita na biskupstwie krakowskim od 1143 do 1166 r. Długosz posądzał go, że do godności biskupiej doszedł dzięki najstarszemu synowi Bolesława Krzywoustego -Władysławowi (Wygnańcowi).
Według autora „Roczników" dobrej pamięci po sobie on nie zostawił. Długosza dość wiernie powtarza Paprocki oraz Niesiecki." Drugą znaną osobistością był biskup chełmiński - Jan z Opatowie, o którym niżej.
Mimo złej opinii, jaką wystawił mu Długosz, autor ten przyznaje, że wraz z arcybiskupem Janem i kilku innymi biskupami Mateusz opowiedział się po stronie młodszych synów Bolesława - właśnie przeciw Wygnańcowi. Trzeba również przypomnieć, że część historyków przez długi czas uważała tegoż właśnie biskupa za autora trzech pierwszych ksiąg kroniki napisanej przez biskupa Wincentego Bogusławica zwanego Kadłubkiem. Pogląd ten prezentowali między innymi Maksymilian Ossoliński, August Bielowski, Tadeusz Czacki12, a także Joachim Lelewel.
Autor „Roczników" wspomina, choć tylko mimochodem, o jego kontaktach z Bernardem z Clairvaux i próbie podjęcia misji apostolskiej na Rusi. Biskup Mateusz był także przyjacielem Piotra Własta Dunina. Zmarł nagle w 1166 r. i pochowany został w Katedrze krakowskiej. Ważną sprawą jest to, że korzenie rodu sięgały czasów znacznie wcześniejszych, i że może legenda niezbyt jednak przesadza. Następnym przedstawicielem rodu, który jawi się w odległej przeszłości, a o którym już dość dużo wiadomo jest Jan Cholewa z Opatowie - dominikanin. Długosz nadmienia, że był wzrostu małego, stąd zwano go Episcopullus, czyli biskupek. Przez sześć lat był przełożonym konwentu dominikańskiego w Krakowie. W 1414 roku został obrany prowincjałem. Przez kilka lat przebywał w klasztorze dominikańskim w Sieradzu. Założył nowe klasztory dominikanów w Kościanie, Łowiczu, Horodle i Hrubieszowie i miał wpływ na osobę króla Władysława Jagiełłę, gdyż był jego spowiednikiem. Jagiełło wysoko cenił jego cnoty duchowe oraz prężność działania. Wkrótce też dzięki poparciu króla, po śmierci biskupa chełmskiego Stefana został jego następcą. Okazał się dobrym i energicznym pasterzem. Po dwudziestu czterech latach rządów w diecezji zmarł w 1440 r.
Na przełomie XV i XVI w. coraz więcej rycerstwa zaczyna używać nazwisk, z reguły zaczerpniętych od nazw miejscowości, w których zamieszkiwali. Nazwisko nie było jeszcze ciągle obowiązujące i dość łatwo je zmieniano wraz ze zmianą własności. W podobny sposób rzecz się miała i z Cholewitami, choć obok nazwiska zostaje już ukształtowany znak rodowy - herb. Wtedy też w ziemi płockiej od wioski Umienino (leżącej na północny wschód od Płocka) Cholewki przyjęli nazwisko Umiński.
Do XVI w. była to wieś zamieszkała przez rodzinę, co spowodowało jej podział na trzy odrębne Umienina: Umienino-Łubki, Umienino-Nagietki i Umienino-Żelazki. Najdłużej, bo do drugiej połowy XIX w., w posiadaniu rodziny Umińskich było Umienino-Żelazki. Już w XVIII wieku była to wieś cząstkowa, zasiedziała przez Umińskich, bądź też rodziny z nią skoligacone. Niestety, o tych pierwszych Umińskich niewiele wiadomo, gdyż księgi metrykalne parafii Proboszczewice z tamtego okresu nie przetrwały do naszych czasów (są to tylko regestry zbiorowe).
Rozrastając się szybko, nowe pokolenia Umińskich szukały nowych miejsc zamieszkania. Już w XVI wieku w dużej liczbie występują oni na Kujawach. Trudno byłoby wyliczać wszystkich i wszystkie miejscowości do nich należące. Wspomnieć jednak należy o tym, że w XVI w. zamieszkiwał Umiński (brak imienia) w części Opatowie koło Radziejowa Kujawskiego (mimo, iż wieś ta była własnością miasta Radziejowa), skąd pochodził Jan biskup chełmski.
Dzięki studiom Adolfa Pawińskiego znamy znaczną ilość imion, godności ziemskich, a często i miejsca zamieszkania kilkudziesięciu Umińskich, którzy zamieszkiwali na Kujawach. Jan w 1610 r. był rotmistrzem wojsk królewskich.18 Również rotmistrzem był syn jego Jan. Nabył on wieś Siniarzewo w pobliżu Aleksandrowa Kujawskiego od Filipa Zakrzewskiego. Ten ostatni był zagorzałym protestantem i „wsławił się"tym, że zabrał grunty plebańskie i zburzył kościół. Nowy właściciel - Jan Umiński - nabywając około 1630 roku wieś Siniarzewo i Gosławice, przepędził protestantów, oddał sprowadzonemu plebanowi ziemię, w r. 1642 wystawił własnym kosztem kościół drewniany, który istniał aż do 1926 r.
Trzeba też wymienić czterech braci, o których będzie jeszcze mowa niżej. Wspomina ich Niesiecki. Byli to: Wojciech - sędzia grodzki w Kowalu, Łukasz - chorąży bydgoski, Jan - pisarz przedecki i Stanisław - podwojewodzi kujawski." Łukasz i Wojciech byli posłami na sejm elekcyjny w 1697 r. Linia ta, zwana potocznie kujawską linią Umińskich, miała już w XVIII wieku i znaczne dochody i wpływy polityczne. Wyrazem tego było osiągnięcie przez Andrzeja godności kasztelana - co prawda tylko słońskiego. W nomenklaturze senatorskiej oznaczało, iż był kasztelanem „drążkowym". Listę te zamkniemy Kajetanem - cześnikiem radziejowskim w 1780 r„ który mieszkał w Umieninie. Jak większość szlachty polskiej XVII I XVIII w., wśród tej licznej rzeszy niemal wszyscy posiadali tytuły i godności ziemskie takie jak burgrabiowie, pisarze, skarbnicy, cześnicy czy wreszcie granicznicy.
Wspomniano wyżej o czterech braciach - Wojciechu, Łukaszu, Janie i Stanisławie, o których Niesiecki w swoim „Herbarzu" wspomina, iż mieszkali „... w Wielkiej Polszcze..."20 Trzeba przypomnieć, że choć do czasów rozbiorów do Wielkopolski należały również województwa Brzesko-Kujawskie i Inowrocławskie, to jednak sejmiki szlacheckie były w Radziejowie Kujawskim dla Ziemi Kujawskiej, a w Środzie Wielkopolskiej dla pozostałych województw wielkopolskich. Ten podział łączył lub dzielił ówczesną społeczność szlachecką. Będziemy trzymać się tego podziału sejmikowego, gdyż wprowadza to nas w linię Umińskich, którą nazwiemy umownie poznańsko-kaliską. (Podział ten był widoczny w XIX w.)
Ustalenia w tym zakresie prowadzić będziemy z konieczności w oparciu o Stanisława(1618 - 1680) - podwojewodziego kujawskiego, który ożenił się z Gerał-towską herbu Tępa Podkowa i jego potomstwo.
Istnieje dotychczas jedyne opracowanie o rodzinie Umińskich, które dotyczy w zasadzie tylko końca XVIII w. Zawiera przy tym wiele dość istotnych braków i błędów, choć niewątpliwie sama praca jest godna uwagi, gdyż oparta jest na dokumentach policyjnych i sądowych. Rzuca przy tym wiele światła na stan ówczesnej wsi wielkopolskiej. Autor jako pierwotne miejsce zamieszkania podaje powiat wągrowiecki, natomiast Raciborski w swojej „Monografii Kalisza" wskazuje na okolice Kalisza. Podobne stanowisko zajmują również autorzy „Pamiatnoj Kniżki Kaliskoj Guberni", Po głębszej analizie trzeba przyznać wszystkim trzem autorom rację. Należy tu zaznaczyć, że Niesiecki, choć zasadniczo prowadzi linię poznańsko-kaliską, to dość beztrosko zalicza do niej również i przedstawicieli linii kujawskiej.
Synami wyżej wspomnianego Stanisława byli: Stanisław, który piastował wysokie stanowisko w hierarchii urzędów ziemskich, bo był łowczym wschowskim i kasztelanem krzywińskim oraz Mikołaj - skarbnik kujawski, który dzięki ożenkowi z Jadwigą Modlibowską, wszedł w koligacje z zamożną i szeroko rozgałęzioną rodziną w byłych województwach poznańskim i kaliskim. Był właścicielem Raczkowa koło Wągrowca, następnie Chociszewic (dziś część składowa Pępowa). Bywał częstym gościem w Kaliszu, gdzie przebywał jego kuzyn, będący przeorem w klasztorze Kanoników Regularnych pod wezwaniem św. Mikołaja. Rodzina jego żony była spokrewniona z bardzo wieloma rodzinami powiatów kaliskiego i pyzdrskiego oraz kościańskiego. Należeli przy tym do dobrodziejów kościoła i klasztoru Reformatów (rodzina Modlibowskich aż do XIX w. należała do dobroczyńców tego kościoła z prawem pochówku, bądź w jego podziemiach, bądź też w jego pobliżu).
Czas w którym przyszło żyć i pracować Stanisławowi i Mikołajowi był trudnym dla Polski okresem. Na tronie polskim zasiadał August II Mocny, elektor saski. W Rawie Ruskiej podpisana została 11 listopada 1699 umowa między elektorem saskim a carem rosyjskim Piotrem I o wspólnej walce ze Szwecją, gdzie panował wówczas młody Karol XII.
W społeczeństwie, które nie taiło niechęci wobec tej wojny, powoli zaczęły tworzyć się trzy ogniska polityczne będące w opozycji wobec tronu. Pierwsze to ród Sapiehów, zdecydowanie wróg wobec króla. Drugiej partii przewodził prymas Michał Radziejowski. Trzeci odłam opozycji szlacheckiej stanowiła Wielkopolska, na czele z podskarbim wielkim koronnym, Rafałem Leszczyńskim. Tymczasem armia szwedzka szła naprzód bijąc wojska polskie i saskie pod Kliszowem, a następnie zajmując w 1702 r. Kraków. Kiedy padło wreszcie główne miejsce oporu Augusta, przy udziale prymasa Radziejowskiego przeciw Sasowi zawiązana została w 1704 r. konfederacja warszawska, złożona głównie z Wielkopolan.
Nowym królem Wielkopolanie okrzyknęli wojewodę poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego. Bracia Umińscy musieli mieć czynny i niemały udział w poparciu swego bliskiego sąsiada, gdyż jak podaje Meyer - starszy z braci, Stanisław - został starostą przedeckim, właścicielem Starego Kobylina i licznych w okolicy majątków. Dziećmi Stanisława byli: Adam - kanonik „wrocławski" (Był kanonikiem katedry włocławskiej i zmarł w 1768 t.f\ Andrzej - skarbnik brzeski, Marcin - podwojewoda brzesko-kujawski, Łukasz - burgrabia gnieźnieński, Mikołaj, Stanisław - kapitan wojsk koronnych (Kapitan Jkr. Mci), Józef - kanonik w Kaliszu oraz trzy córki. Stanisław po ojcu Stanisławie przejął tytuł łowczego wschowskiego i skarbnika poznańskiego. Wkrótce stał się urzędnikiem grodzkim i sądowym, co wiązało się z posiadaniem tytułu podstarościego kaliskiego. W 1722 r. wszedł do grupy ,jaśnie wielmożnych senatorów", obejmując urząd kasztelana krzywińskiego po Franciszku Wilkońskim, właścicielu Zakrzewa. Zamek w Krzywiniu i związana z nim kasztelania istniał już w okresie pierwszych Piastów." Kasztelanowi krzywińscy zasiadali na krzesłach — czyli zajmowali wyższe miejsce w senacie.
Chociaż Stanisław należał do zwolenników Stanisława Leszczyńskiego, to jednak zatwierdzenie w senacie uzyskał od Augusta II. Podobnie jak większość szlachty wielkopolskiej odsunął się później od króla Stanisława za jego „despotyzm" i zaciąganie długów u Żydów, mieszczan Leszna oraz okolicznej szlachty. Miarę goryczy dopełniały bezprawia swobodnie grasującego po Wielkopolsce feldmarszałka Schulenburga. Nie bez znaczenia była również sprawa innowierców i zatargi Leszczyńskiego z Rzymem, co dla społeczności szlacheckiej było wręcz obelgą. Stanisław ożenił się z Anną Gzowską herbu Grabie. Posiadł wtedy dwa majątki: Starygród i Dzierżanów. Stryjeczni jego bracia Hieronim i Władysław, po podziale majętności Mikołaja (skarbnika kujawskiego) posiadali majątek Czełuścin.
Znacznie powiększył swój majątek także Mikołaj. Rodzina jego należała wówczas do najmajętniejszych w okolicy. Pochowali go wśród swoich dobroczyńców reformaci, 3 października 1719 r. O jego znacznym majątku świadczyć może zachowany zapis testamentowy", w którym przekazał swym synom (Marcinowi, Władysławowi, Hieronimowi) rzędy końskie wysadzane kamieniami szlachetnymi, takież „pałasze" i wreszcie złote i srebrne misy, czary i czarki złote i srebrne, takież lichtarze oraz „puary i puarki w capkach y w talery bite". Żonie i córkom pozostawił też skrzynię ze srebrem i tynfami. W dwanaście lat później, 3 lipca 1731 r., syn Jakub Stanisław obok ojca złożył w Kaliszu zwłoki matki, Jadwigi z Modlibowskich.
Trudno odtworzyć wszystkie koligacje rodzinne tego okresu, ze względu na panującą wówczas zarazę, ale wśród fragmentarycznych zapisów wyłowić można przedstawicieli rodziny Umińskich. Wiele kościołów z powodu braku duchownych było zamkniętych i nikt nie prowadził tam rejestrów. ...
Źródło: fragment książki „Generał Jan Nepomucen Umiński 1778-1851” Bronisława Józefa Umińskiego – doktora nauk humanistycznych, historyka (1941-2007) |